Yabani İğde, Çaydikeni, Sea Buckthorn, Hippophae rhamnoides L, Sea Buckthorn Berry
2.5m den 6 m’ye kadar gelişebilen kışın yapraklarını döken bir ağaçtır. Zone 3 ‘ e kadar soğuğa dayanıklıdır (Bakınız Zone Değerleri) . Nisan ayında çiçeklenir, ve Eylül-Ekim aylarında olgunlaşır. Dişi ve Erkek ağaçlar vardır ve çiçekler farklıdır, rüzgar ile tozlanma gerçekleşir. Kendine verimli değildir. Ağaç kumlu , killi ve balçıklı toprakları sever ve azot olarak fakir topraklarda gelişir. Bitki asitli ortamları , nötr ve alkalinli toprakları sever. Gölgede yetişmez. Kuru nemli veya ıslak toprak ihtiyacı vardır ve kuraklığa dayanıklıdır. Yine bitki deniz kenarında yetişebilir ve deniz etkilerine katlanabilir.Yabani İğde Avrupa ve Asya kökenli bir bitkidir ve çoğunlukla yabani doğada yaşarlar. Bu çalı veya küçük ağaçlar kuraklığa çok dayanıklıdır ve kumlu topraklar ile dik yamaçlara bile çok iyi uyum gösterirler.Ayrıca tuzlu ortamlara da rahatlıkla uyum sağlarlar.
Yabani İğde, Uzak doğuda ,deri problemlerinde, güneş yanıklarında ,normal yaralar, iltihaplar, mide problemlerinde, öksürükte, mukoza zarı problemlerinde çok popüler olarak kullanılan bir ilaçdır.
1940′ larda Rus bilim adamları meyve ve yapraklarındaki aktif maddelerle ilgili olarak araştırmalara başlamıştır. Birçok çalışmada sadece sahip olduğu faydalar dışında meyvelerinin Dünyadaki en yararlı besin maddelerini içerdiği anlaşılmıştır.İçeriğine bakıldığında , muhteşem bir besin olduğu kolaylıkla anlaşılır . Çin’ de 1980 ‘lerden itibaren 300 000 hektar alanda Yabani İğde yetiştirilmeye başlanmıştır. Günümüzde 150 fabrika ,200’ den fazla Yabani İğde ürünü üretmektedir.
Birçok yararının yanında , tıbbi araştırmalar göstermiştir ki Yabani İğde, deri üzerinde mukoza sisteminin yenilenmesi ve sindirim sisteminin güçlendirilmesinde son derece etkilidir. İçeriğinde bulunan yüksek yağ asidi ve keratin deri problemlerinde (yanma, egzama ve iltihap gibi) iyileştirici bir etkisi vardır.Rusya ve Çindeki Hastaneler egzama, kötü yaralanmalar ve radyasyon kazalarında Yabani İğde kullanmaktadırlar. 1986 yılındaki Çernobil Nükleer Tesislerinde meydana gelen kazadan sonra da kullanılmıştır.1200 yıldan fazla bir zamandır kullanılmasına rağmen, Tarihte ilk defa Eski Yunanlıların Yabani İğdeyi tıbbi amaçlarla kullandıkları anlaşılmıştır. Bu devirlerde atlar Yabani İğde yaprakları ile beslendiği için tüyleri parlak ve daha güçlü bir vücuda sahiptirler. İşte bu nedenden dolayı Latince ismi Hippo yani at ve phaos yani parlak kelimelerinden oluşur.
Toprak Seçimi/Dikim/Kök Derinliği:
Yabani İğde kurak iklimleri sevmez ve (400 to 600 mm) yağış alan bölgelerde daha iyi gelişir. En iyi gelişme derin ve iyi drenajlı , kumlu ve yüksek organik madde içeren topraklarda görülür. Sea buckthorn çok fakir topraklarda (nehir kıyıları, dik yamaçlar, asitli ve killi) da gelişebilir. Keza tuza karşı dayanıklıdır. Yabani İğde 5.5 – 8.3 sertlik derecesine sahip topraklarda yetişir fakat en ideal toprak sertiği 6-8 arası topraklardır. Ağaçların ideal dikim mesafesi ağaçlar arası 1 m ,sıralar arası 4 m olmalıdır. Kök derinliği ve yayılması hakkında herhangi bir bilgi yoktur. Yabani İğde topraktaki azotu düzenler.
Dünyanın varolduğu yıllar boyunca bir çok bitki türleri yetişmiştir, kimisi farklı topraklara , suya veya başka şeylere ihtiyaç duymuştur. Pisha kumtaşı , Dünyanın kanseri olarak bilinir. henüz hiçbir bitki bu bir çeşit taş olan kumtaşın üzerinde yetişmemiştir, sadece Yabani İğde hariç. Pisha kumtaşı kum granüllerinden oluşan ve soğuk alanlara kadar uzanan bir bölgede yer alır. Su bulmak çok zordur, Yabani İğde dışında hiçbir bitki bu ortamda canlı kalamaz .Yabani İğde 2-5 m yüksekliğe ulaşır ve kökleri yaralandığında yeni bitki oluşturma eğilimindedir. Erkek ve dişi çiçekler farklı ağaçlarda bulunur. Her ikisi de meyve üretimi için gereklidir. Dallar gri ve dikenlidir ve gümüşi-beyaz yapraklara sahiptir. Küçük sarımsı çiçekler baharda açarlar sonra yapraklar ve sarı-portakal rengi meyveler bunu takip eder. Meyveler kış boyunca ağaçta kalabilir.
İngilizcede Sea Buckthorn olarak isimlendirilir. Sahillerde kum tepecikleri boyunca yetişirler. Almanca ismi Sanddorn da yine İngilizceden bir tercümedir. Bu isim zaman zaman Buckthorn ile karıştırılır fakat bunlar tamamen farklı kökenlerden gelen bitkilerdir.
Sea Buckthorn Rusçada Oblepikha diye isimlendirilmiştir. Almancada Sanddorn, Fransızcada Argousier, İspanyolcada Espino Armarillo, İsveç dilinde Finbar, Danimarkada Tindved, Polonyada Rokitnik, Moğolcada Yashildoo Chatsargana olarak isimlendirilmiştir. Tıbbi kullanımı Himalayalar civarından (Mongolia, Russia, China) , büyük ihtimalle de Tibetteki hekimlerden başlamıştır. Tibetteki geliştirilen ilaçların isimleri Star-Bu veya D’har-Bu ‘ dur.
Geçen yıllar boyunca diyet için birçok potansiyel yararları keşfedilmiştir. İlaç endüstrisi daha fazla ve daha güçlü ilaçlar geliştirmek için yarış halindedir. Fakat yeni keşifler peşinde koşarken geleneksel antioksidan kaynakları unutulmuştur (Yabani İğde gibi)
Çoğaltma:
Tohumlardan kolaylıkla çoğaltılır. 3 ay soğuklama ihtiyacı karşılanan tohumlar çok daha iyi gelişir ve çimlenir. Kışın iç mekanda çimlendirmek daha iyi sonuç verir. İlkbaharda ise kalıcı yerlerine dikilebilir. Erkek fidanlarda ilkbaharda çok çekici tomurcuklar bulunur , dişilerde ise daha belirgin ve yumşaktır.
Haziran/Temmuz aylarında yarı olgun dallardan çelik alınarak kolayca çoğaltılabilir. Olgunlaşmış dalların Sonbaharda kalemle çoğaltılması zordur. Sonbaharın sonunda veya İlkbaharın başlarında kalem alınmalıdır (tomurcuklar patlatmadan önce). Kalemler kum ve yosun gibi karışımlarda Nisana kadar saklanır, 7-9 cm uzunluğundaki kalemler serada veya sıcak ortamda ekilir. Köklenme 2 ay içinde olmalıdır. Köklenen kalemler Sonbaharda kalıcı yerine ekilebilir.
Dip sürgünleri de direkt olarak kışın kalıcı yerlere ekilebilir ve genellikle çok iyi ve hızlı bir şekilde yerine adapte olur.
